BAUHAUSUN 100. YILI

 

Bauhaus 1919 Nisan'ında Weimar'da Walter Gropius tarafından kuruldu.

 Gropius'un kaleme aldığı kuruluş manifestosu ve programı da aynı ay yayınlandı.

 Bauhaus'un arkasında, 1836'da Londra'daki School of Design'ın kurulmasından itibaren İngiltere'de peş peşe açılan tasarım okulları var.

 20. yüzyıl başındaki "Bilimsel ve Teknolojik Devrim"in, endüstriyel üretimde Fordizmin ve Taylorizmin estetik tercümeleri diyebileceğimiz, rasyonalist, konstrüktivist sanat hareketleri var:

 Başta Rus konstrüktivizmi, Theo van Doesburg'un De Stijl, Le Corbusier ve Ozenfant'ın pürizm akımları.

 Bir de 1907'de açılan Werkbund var.

 Werkbund, sanatla sanayiyi, kapitalizmle kültürü bağdaştırmaya uğraşan, iş adamlarıyla bürokratların kurduğu bir birlik.

 Zaten Bauhaus, Belçikalı van de Velde'nin 1906'da Weimar'da kurduğu sanat ve tasarım okulunun başına Gropius'un geçmesiyle ve bu okulun tedrisatı üzerine kuruluyor.

 Van de Velde, İngiltere'de sanatla zanaatin, sanatla tasarımın birliğini savunan Arts & Crafts hareketinin takipçisi, ülkesinde Art Nouveau'nun ("modern stil") kurucularından.

Baştan Gropius sosyalizm havarisi.

 1917 Rus ve 1918 Alman devrimlerini destekliyor, hatta Bauhaus'u bir konsey (bir sovyet) misali örgütlemekten söz ediyor.

 Eğitimin başında olan Johannes Itten ise bir mistik ve romantik.

 İlerde bütün dünyada mimarlık eğitiminin kılavuzu olacak Temel Tasarım (Vorkurs) dersi onun buluşu.

 1923'te eğitim felsefeleri konusunda Gropius'la aralarında çıkan çatışma üzerine, görevini Rus konstrüktivizminin kurucularından Moholy-Nagy'ye bırakıyor.

Bu tarihten sonra Bauhaus, sanat-zanaat birliği yerine sanat-sanayi birliğine yöneliyor ve Fordizmi, Taylorizmi, endüstriyel üretimi ve kitlesel tüketimi destekliyor.

  Bu doğrultuda tasarımın standartlaştırılmasına sarılıyor.

 Standartlaşma sayesinde insan hayatının da düzene sokulabileceğine  ve bir makine gibi işlevselleşebileceğine inanıyor.

 Piyasanın da buna göre yapılandırılabileceğini düşünüyor ve çağdaş reklamcılık, "markalandırma" gibi "iletişim tasarımı" disiplinlerinin önünü açıyor.

  Kısacası baştan ideali olan "topyekûn sanat eseri" yerine, topyekûn bir sembolik iktidar dili geliştiriyor.

 1932'de Berlin'e taşınan ve başında Mies van der Rohe olan Bauhaus, Nazi baskısıyla bir yıl sonra kapanıyor.

Buna karşın, Mies ve Gropius da dahil Bauhausçular Nazi yönetimiyle çalışmakta sakınca görmüyorlar.

Ve Bauhaus felsefesi ve estetiği Hitler Almanya'sında yükselmeyi sürdürüyor.

Ancak Gropius'un ve Mies'in ABD'ye göçerek mimarlık hocalığına başlamalarından sonra, Bauhaus, II. Savaş döneminde uyanan "Amerikan modernizmi"nin "uluslararası mimarlık stili"ne dönüşüyor.

 Ve Okul'un kuruluşundaki sosyalist, devrimci politikalardan tamamıyla saparak, bu politikaları parçalamak üzere örgütlenen Soğuk Savaş'ın "özgür dünya" propagandasına alet oluyor.

Bauhaus'un etkisi Türkiye'de oldukça güçlü ve yaygın.

Bunda, Almanya'nın Osmanlı rejimi üzerindeki kültürel nüfuzunun yanı sıra, asıl Nazi yönetiminden kaçan 500 dolaylarında hocanın, Türkiye'ye göçüp üniversitelerde görev alarak başlattıkları eğitimdeki modernleşme hareketi rol oynuyor.

"Temel tasarım" dersi bütün sanat, mimarlık okullarına yayılıyor.

1957'de, başlarında Adolf Schneck olmak üzere, Bauhausçu Alman hocalar tarafından, "güzel sanatlar" yerine "uygulamalı sanatlar" öğreten Devlet Tatbiki Güzel Sanatlar Yüksek Okulu kuruluyor.

Mimarlık eğitimine yön veren Paul Bonatz, Ernst Egli, Bruno Taut gibi Bauhaus ilkelerine bağlı hocalar tarafından mimarlık eğitimi tasarımlaştırılıyor, işlevselleştiriliyor.

 Bu hocaların yaptığı tasarımlar özellikle başkent Ankara'ya bir Bauhaus havası katıyor.

 Bu yukarda değinilen konular, gerek Bauhaus'un 100. yılı dolayısıyla yayınladığımız skop-derginin 14. sayısında, gerekse skop-duyuru'da yer verdiğimiz ve "Tatbikî"nin 50. yıldönümü dolayısıyla 2009'da düzenlenen sempozyumun kitabı Bauhaus: Modernleşmenin Tasarımı - Türkiye'de Mimarlık, Sanat, Tasarım Eğitimi ve Bauhaus'ta geniş olarak işleniyor. "Bauhaus'un 100 yılı" dünyada eşine ender rastlanan yoğunluktaki etkinliklerle anılıyor.

 Tabii başta, binasını Gropius'un tasarladığı Berlin'deki Bauhaus Tasarım Arşiv Müzesi'nin programı geliyor.