TASARIM EĞİTİMİ - 4  

Bir Ders Planı Örneği: Bauhaus Okulundan Kalanlar

 Bu yazıda çeşitli Üniversite ve bölümlerdeki tecrübelerden yola çıkarak Bauhaus okulunda Vorkurs olarak verilen tasarım dersi ile benzer bir akışa sahip ders planı örneği verilmektedir.

 2 boyutlu çalışmalar, rölyef, 3 boyutlu çalışmalar ve final projesi olarak kabaca 4 ana temrinden oluşan bu system, Gestalt prensipleri ve anlatılan diğer kavramlarla şekillenmektedir.

 2 Boyutlu temrinler Bauhaus okulunun önemli isimlerinden Itten’e göre, soyut formlarla yapılan kompozisyon temrinleri düşünmeye ve yeni temsil araçları geliştirmeye yardım eder.

 Kare-üçgen ve daire gibi temel geometrik formlar ile kare bölünmelerinin yapılması Bauhaus Temel Tasarım geleneğinde vardır.

  `Chiaroscuro` olarak adlandırılan karanlık ve ışık arasındaki karşıtlık Temel Tasarım temrinlerinde siyah-beyaz alıştırmalar olarak yer bulmuştur.

 Göz ve el arasındaki bağı güçlendirmek ve el becerisini geliştirmek Temel Tasarım dersi için önemlidir.

 İlk temrinler kes-katla-yapıştır gibi analog araçlarla yapılır.

 Bu tip soyut temrinlerde simge, sembol veya benzetme kullanılmaması Soyut düşünce ve tasarımı destekler.

 Temel geometrik formların kullanılması bu anlamda öğrenciyi yönlendirici karakterdedir.

 Öğrenci temel geometrik formları nasıl kullanacağını öğrendiğinde parametrik-akışkan tasarımlar yapması da daha kolay olmaktadır.

  Sadelik-yalınlık gibi öğelere yakınlık duyması tasarımcının Gestalt’ten ziyade Modernismle olan ilişkisini gösterir.

 İlk temrinlerde çeşitli kavramların veya çevrenin temsil edilmesi ve soyutlanması, bunları yaparken Gestalt prensiplerinin kullanılması tutarlı bir çerçeve sağlamaktadır.

 Önceki dönemlerde güven- güvensizlik ve savaş-barış gibi kavramların siyah-beyaz veya beyaz-beyaz kulanarak soyutlanması istenmiştir.

 Mimar Sinan Üniversitesi’nde üniversiteye giriş sınavı, çeşitli filmlerden çıkarılan kavramlar ve güncel sergiler çeşitli dönemlerde soyutlama temrinlerinde kullanılmıştır.

 ODTÜ Şehir Planlama Bölümünde de klasik müzik parçalarının soyutlanması bir temrin olarak verilmiştir.

 Bu temrinlerden sonra renk bilgisinin verildiği ve tasarımlara dahil edildiği bir süreç takip edilir.

  Ayrı ayrı veya üst üste gelecek şekilde renk yamaları ile komposizyon yaratma, 2 boyutlu temrinlerin bir sonraki aşamasıdır.

 Renk yıldızı ya da renk çemberi gibi Bauhaus eğitiminde kullanılan şemalar temel alınabilir.

 Rölyef İki boyutlu çalışmalardan sonra 3 boyut algısının oluşması için bazen rölyef çalışmaları yapılır.

 Bu çalışmada amaç 3. boyuta geçerken tasarımda x ve y boyutlarına ek olarak z boyutunun eklenmesidir.

2 boyutlu çalışmalar temel alınarak, yaratılan tasarım dilinin yeni ilkeler ile 3. boyuta taşınması ve dil birliğinin korunması bu temrinin sorun tanımındadır.

Bu aşamada belirginleşmiş bir derinlik oluşturulması beklenmelidir.

3-boyutlu temrinler: Sanal Küp projesi İki boyutlu çalışmalara basit kare formu ile başlanması gibi 3 boyutlu çalışmalara da sanal bir küp iskeleti üzerinden hacim tasarımı ile başlamak mümkündür.

 Ancak başka düzgün prizmatik hacimler de temrin konusu olabilir.

 Bu temrinde amaç öğrencinin çizgisel, düzlemsel veya üç boyutlu birimler kullanarak ölçüleri belirli bir boşluk icinde farklı değerlerde hacim yaratma yetisini kazanması; ve dolu boş ilişkisini sorgulayarak 3 boyutlu bir tasarım yapmasıdır.

 Ahşap çıtalardan bir sanal küp iskeleti kullanılabileceği

gibi, sınırlayıcı bir çerçeve olmadan da dolu-boş ilişkisi temrini uygulanabilir.

 Küp temrininde yine form kaygısının baskın olduğu, işlevden yoksun ve soyut bir tasarım beklenmektedir.

  Sorun, boyut, konum, kapalılık-açıklık; karanlık-aydınlık gibi niteliklere bağlı olarak farklı değerde mekan yaratma becerileri geliştirmek şeklinde tanımlanabilir.

 Yer yaratma bu temrinin hedefleri dışındadır.

 

Final Projesi

 Temel Tasarım dersinin tek dönem ya da iki dönem verilmesine bağlı olarak final projesi sorun tanımı değişiklik gösterebilir.

Bu makalede tek dönem Temel Tasarım dersine uygun bir final projesi örneği verilecektir.

Final projesinde öğrencilerin form arayışlarına ve hacim yaratma becerilerine işlev sorununu ve ölçek kavramını eklemek önemlidir.

“Fonksiyonlu uygulamalarda öğrenci doğrudan doğruya üç boyutlu çalışmalı, elemanlarını tâyin etmeli ve bunlar arasında bir bağıntı kurabilmek için dizayn prensipini uygulayarak dizayna varacağını araştırmalıdır.

 Bunun sonucu ise, ayrıca grafik olarak ifade edilmelidir.”

 Zeren’in belirttiği gibi, 3 boyutlu Temel Tasarım temrinleri deneme yanılma yöntemiyle yapılmalıdır.

Elemanlar, bunlar arasındaki ilişkiler ve farklı değerde hacim yaratma becerileri böylece daha başarılı sonuçlanır.

Tasarımın başlangıç aşamasında kavramsal şemalar ile bir yandan form bir yandan işlev beraberce incelenebilir.

Görünüş ve kesit gibi çizimlerden farklı olarak kavramsal şemalar tasarımı şekillendirebilir.

Kavramsal şema ile sadece “form, işlev ve yer” arasındaki ilişki değil, tasarım süreci de anlatılmış olur.

 Soyut tasarım yapıldığı gerçeği göz önünde bulundurularak, yaratıklar, süper kahramanlar veya tasarlanmış hayali özneler icin mekan kademelenmesi oluşturacak bir temrin tasarlanmalıdır.

Mekan kademelenmesinde çok çeşitliliğe gitmeden, nitelikleri itibariyle okunur ve ayrıştırılabilir, birbiri ile yarışmayan mekanlar yaratmak hedeftir.

 İhtiyaçlara birebir cevap verecek detayda çalışmalar bu temrinin dışındadır.

 Bu sebeple mekan kademelenmesinde özel, yarı-özel yarı-kamusal ve kamusal gibi kavramsal çerçeve kullanılabilir.

Her ne kadar işlev bu temrine eklenmiş olsa da, kapı, pencere, oda, merdiven gibi gerçek dünyadan çözümler yerine dönem boyunca tartışılan kavramlar ile tasarım sorununun çözülmesi beklenmektedir.

 Kullanılan terminoloji doluluk-boşluk, mekan kademelenmesi, özel ve ortak alanlar gibi soyut temellidir.

  Temrinlerin amaçları ve hangi Gestalt ilkeleri ile ilişkilendirildiği, kullanılan malzemeler ve yöntemler, temrin süreleri ve formatlara ilişkin bilgi içermektedir.

 Temel Tasarım sanat ve tasarım alanında olduğu gibi planlama ve mimarlık gibi mekansal bilimler için de geçerliliğe sahiptir.

 Disiplinler arasındaki farklılıklara karşın, uygulamada Temel Tasarım, tutarlı bir çerçevede soyut ve kavramsal düşünmenin öğretilmesinde yardımcı olmaktadır.

  Küp en basit düzgün geometrik form olduğu için genelde tercih edilmektedir.

 Ancak başka prizmatik formlar ile de benzer bir çalışma yapılabilir.

 Örneğin FSMVÜ’nde Mimarlık ve İç Mimarlık bölümlerinin ortak dersinde toplam hacim verilerek serbest 3B çalışmalar yapılmıştır;

 ODTÜ Şehir ve Bölge Planlama Bölümü’nde çıta yaygın olarak küp projesinde kullanılmaktadır;  FSMVÜ Mimarlık ve İç Mimarlık için ortak temel tasarım dersinde bu uygulama yapılmıştır;

 Mersin Üniversitesi’nde Mimarlık ve Planlama ortak Temel Tasarım dersinde küp projesi çalışmanın boş alanlarının anlaşılması için negatif hacim uygulaması yapılmıştır;

  Mimar Sinan Üniversitesi’nde çeşitli sinema filmlerinden çıkarılan kavramlar soyutlama amacıyla kullanılmıştır;

 Bilgi Üniversitesi temel tasarım ortak dersinde 1/1 ölçek kullanılmıştır.

  14 haftalık bir dönem ders planında 5 hafta 2B temrinlere ayrılabilir.

 Bu süre uzun gibi görünse de, teslim sayısı fazla olduğu ve diğer projelere temel sağlayacağı için kısa tutulmamalıdır.

 Rölyef için 2, sanal küp için de 3 hafta yeterli olabilmektedir.

 Bu durumda ;

2 Boyutlu Soyut Temrinler (5 Hafta)

3. Boyut Algısına Hazırlık (2 hafta)

3 Boyutlu Soyut Çalışma (3 Hafta)

Hacimden Mekana Geçiş Final Projesi (4 Hafta)

 Gestalt ilkelerinin işlendiği soyut tasarımlar (Örneğin Düzen, Görsel Denge Ritm ve Renk başlıklarında en az 4 teslim)

 3. boyuta geçişte derinlik-yükseklik algısının oluşması

 Sorun tanımı: Seçilen bir hayali bir özne için kamusaldan özele giden bir kavramsallaştırmayla yaşam alanı tasarımının yapılması Benzerlik, gönderme çerçevesi, şekil-zemin, sözdizimi- anlambilimi, anlaşılırlık, yakınlık, süreklilik kavramları

 3 boyutlu tasarımda hacim yaratma, dolu- boş ilişkileri, açıklık- kapalılık, ışık-gölge gibi kavramlar

Tasarım prensipleri ile birlikte, işlev-form ilişkisinin ele alınması

 35x50 Fon Kartonu üzerinde 33x33 cm’lik çerçeve içinde 33x33 cm’lik 2B bir tasarım ve bunu esas alan 33x33 cm’lik bir rölyef teslimi

 33x33x33 cm’lik ahşap çıtalar ile tanımlanmış bir gönderme çerçevesi hacmi tasarımı

 Siyah-Beyaz olarak kes yapıştır yöntemi ile Siyah üstüne beyaz, beyaz üstüne siyah veya beyaz üstüne beyaz gibi seçenekleri kullanarak

 Rölyef: Sorun tanımında en fazla yükseklik örneğin 6-7 cm olarak belirlenirse çalışmanın 2 boyutlu olmasının önüne geçilir.

 Her renk sabit bir yüksekliği temsil edecek şeklinde koyulan kurallar ile mekanik bir tasarım yerine daha dinamik tasarım koyarak ve bütüncül bir tasarım anlayışı yakalanmaya çalışılmalıdır.

Birimlerin sadece üst üste yerleştirilmesi değil açılı yerleştirmelere de izin verecek bir sorun tanımı yapılabilir.

Sanal Küp: Çıtalar taşıma ve tasarım öğesi olarak kullanılabilir.

 Misina gibi malzemeler ile açılı yerleştirmeler yapılabilir.

En fazla 3 renk şartı devam edebilir.

Bunlardan birisi şeffaf olduğunda ışık da tasarıma dahil edilmiş olur.

 Küp projesini ahşap çubuklarla iskelet oluşturarak hazırlanması bazı açılardan önemlidir.

 Toplam hacmin öğrenci tarafından anlaşılabilmesini sağlar.

 Öğrenci tasarımını yapmakla yükümlü olduğu hacmi elinde evirip çevirerek tüm yüzeylerden inceleyebilir.

 Dolu-boş gibi analizlerini daha rahat yapabilir.

Ayrıca temelden yükselen, heykel gibi objeleşmiş bir tasarıma gidilmesini önler.

 Çıtasız yapılan küp projelerinde, öğrencinin tüm yüzey, kenar ve köşeleri tanımlamak amacıyla taşıyıcı elemanlara ihtiyaç duyduğu görülmüştür.

Bu sebeple çıta olmadığı durumda 3 tane 33x33 cm’ lik pleksi veya karton yüzey ile çalışma alanının sınırlarını belirten çerçeve oluşturularak 3 boyutlu çalışma yapılabilir.

 Hiçbir desteğin olmadığı 3B çalışmalarda negatif hacim uygulaması ile dolu-boş ilişkisinin kurulması desteklenebilir.

 Tasarımda öğrenciyi yönlendirmesi için müzik, resim veya sinema eserleri kavramsal olarak verilebilir.

Malzeme Serbest tasarımlarda malzeme (yaprak, ağaç dalı gibi doğal malzemeler veya pipet, sac levha gibi malzemeler), tasarımın önüne geçmekte ve öğrencinin diğer tasarımları kendi projesi ile ilişkili olarak değerlendirmesinde sorun yaratabilmektedir.

 Kavramsal Şemalar ile form ve işlev ilişkisinin kabaca kurulması:

Bu aşamada grup çalışması yapılabilir.

Mekan hiyerarşisi: Objeye uygun mekansal hiyerarsinin neler olabileceği üzerine kavramsal şemalar ile ilgili grup çalışması

İş yükünün adil olması için maketin büyüklük sınırlarının belirlenmesi (Ör: yaklaşık 50x50x50 cm =125,000cm3 bir hacim için her hangi bir prizmatik form olabilir)

 Mimarlık bölümlerinde bazı durumlarda 1/1 ölçek kullanılmaktadır

Ancak bunun dışındaki ölçekler, hangi ölçekte hangi detayın gösterileceği şeklindeki bilgileri daha iyi anlatabilmektedir.

 Yapısal olarak kendini taşıyan bir yapı oluşturmak mimarlıkta önemli olmakla birlikte planlamada temel bir sorun olarak ele alınmayabilir.

Temrinlerin özellikleri  Amaç Kavramlar Malzemeler-Yöntem Teslim Formatı

projelerin anlatıldığı çalışmalar bulunmakla birlikte kavramlar, temrinlerin bu kavramlarla ilişkileri, ve kuramsal bir çerçevenin eksikliği görülmektedir.

Türkçe kaynak sıkıntısı da yine önemli bir sorun olarak karşımıza çıkmaktadır.

Bu makalede, Türkiye’deki mimarlık ve planlama okullarında ğretilen Temel Tasarım dersi yazılı kaynaklar ve uygulama tecrübeleri ile incelenmiş ve örnek bir ders planı geliştirilmiştir.

 Kuramsal ilişki ve Gestalt ilkelerinin hangi temrinlerle ilişkili olarak verileceği belirtilmiştir.

Yapılan öneri ders planında kavramsal şemalar “form-işlev” ve “form-yer” arasındaki bağlantıyı kurmak amacıyla önemli bir araç olarak dahil edilmiştir.

 Düşünmenin ve onu aktarmanın bir yolu olarak kavramsal şemalar, sonraki tasarım stüdyolarında sıklıkla kullanılacaktır.

Uygulama sosyal süreçleri, mali konuları, yasal düzenlemeleri de içermektedir ve kavramsal şemalar aracılığı ile bu girdiler form ile ilişkilendirilebilir.

 Sadece form kaygısının ön plana çıktığı yaklaşım yerine anlam, yer, tarih ve kültür gibi verileri içeren tasarımlar böylece yapılabilecektir.

Neticede, mimarlar tasarladıkları binanın, plancılar planladıkları kentin kendisinden önce bunları temsil eden plan ve çizimler, kavramsal şemalar üzerinden fikirlerini başkalarına aktarabilmektedirler.

 Temel Tasarım eğitiminde çoğunlukla Bauhaus Okulunun geliştirdiği Gestalt ilkelerinin kullanıldığı görülmüştür.

 Son dönemde, Modernismin kendisi gibi Gestalt’de eleştirilere maruz kalmıştır.

 Özellikle fazla geometrik bir yapıda olduğu ve yaratıcılığı kısıtlayabileceği, yeni nesil tasarımlara imkan vermeyeceği iddiaları Gestalt’in güvenilirliğinin sorgulanmasına sebep olmuştur.

Ancak, Gestalt ilkeler bütününün tutarlılığı ve geçerliliğini devam etmektedir.

 Yeni nesil tasarımlara uyarlanabilir ve bilgisayar ortamında çalışmalara da olanak verebilir şekilde düzenlenebilir.

 Böylece kuramsal çerçevenin geliştirilmesine de katkıda bulunacaktır.

Gestalt’in tamamen terk edilmesi yerine, tasarım ve kuramsal bağlantının geliştirilerek devam etmesi mümkündür.

 Gerek mimarlık gerekse planlama disiplinleri, hesaplama eylemleri içermektedir.

 Sanat eserlerinin biricikliği  oluşu kıymetli iken, tasarım ve disiplin olmak tam tersini gerektirmektedir.

 Gestalt’in tamamen yadsındığı durumda estetik kaygının ve yaratıcılığın ön plana çıktığı, sorun çözmenin ve hesaplamanın ikincil önemde kalacağı bir eğitim var olur.

 Bu da temel tasarım değil, temel sanat eğitimi demektir.

 Dolayısı ile örnek ders planında Gestalt ve temel geometrik formlara olan bağlılık devam ettirilmiştir.

 Gestalt’in sağladığı ilkeler bütününün gerek serbest formlar, gerekse temel geometrik formlar ile uyumlu ve tutarlı olacağı düşünülmektedir.

 Sonuç olarak, Gestalt kuramının geliştirdiği ilkeler ile şekillenen bir Temel Tasarım dersi, gelecekte de mimarlık, planlama ve tasarım temel alanı disiplinleri için güncelliğini koruyacaktır.